طرح کاهش؛ یک تجربه جهانی

نخستين تجربه جهاني طرح‌هاي ترافيكي مؤثر، كمتر از 10هفته است كه در تهران به اجرا درآمده تا هم‌عرض با كاهش ترافيك، هدف اصلي خود را كاهش آلودگي هوا قرار دهد. اين طرح كه با عنوان منطقه كم‌انتشار آلودگي هوا (Low Emission Zones) شناخته مي‌شود، در اروپا توانسته آلاينده‌هاي خطرناك نظير ذرات معلق و اكسيدهاي گوگرد را طي 5تا 10سال كاهش دهد. منطقه كم‌انتشار آلودگي هوا كه در كشور ما عنوان «طرح كاهش» را گرفته است، الگويي است كه هم‌اكنون در بسياري از كشورهاي اروپايي به‌عنوان يك محدوديت ترافيكي شناخته مي‌شود. در اين الگو خودروها كه مهم‌ترين منابع آلاينده هوا در جهان هستند، براساس ميزان انتشار آلودگي‌شان از تردد ممنوع يا محدود مي‌شوند. مهم‌ترين كاركرد اين مناطق، بهبود كيفيت هواي شهرهاست. يكي از مهم‌ترين تأثيرات اجراي طرح منطقه كم‌انتشار(LEZ) كاهش چشمگير ذرات معلق است به‌نحوي كه در سال نخست اجراي اين طرح، در بسياري از شهرهاي جهان، اين آلاينده خطرناك تا 15درصد كاهش يافته است. در مناطق كم انتشار، وسايل نقليه آلاينده اگر وارد محدوده طرح شوند، مجبور به پرداخت بيشتر ماليات و جريمه مي‌شوند. گزارش‌هاي شركت كنترل كيفيت هوا نشان مي‌دهد 11كشور ازجمله ميزبانان اين طرح، هم‌اكنون با اين الگو از آلودگي هوا گريخته‌اند.

• علل اجراي طرح LEZ

طرح منطقه كم‌انتشار آلودگي هوا(LEZ) هم‌اكنون از راه‌حل‌هاي اساسي اتحاديه اروپا و سازمان بهداشت جهاني براي محافظت جان شهروندان 11كشور از آلودگي هواست. براساس آخرين آمار بانك جهاني، آلودگي هوا هر سال سبب مرگ‌ومير زودرس 180هزار نفر است كه 35هزار مورد از اين مرگ‌ها در آلمان رخ مي‌دهد. اين مرگ‌وميرها بيشتر از توسط خودروها و حركت آنها در شهرها و جاده‌ها ايجاد مي‌شود. آلودگي هوا همچنين براساس آخرين تخمين‌ها سالانه 427تا 790ميليارد يورو هزينه به اقتصاد اروپا تحميل مي‌كند.

• سابقه طرح

منطقه كم‌انتشار آلودگي هوا ابتدا در سال 1996در شهر استكهلم سوئد معرفي شد و بعد در شهرهاي گوتنبرگ و مالمو به اجرا درآمد. پس از آن در سال 2005مناطق شمالي كشور ايتاليا توافقنامه‌اي امضا كردند كه طي آن قرار شد برنامه‌هايي براي ارتقاي كيفيت هواي مناطق مختلف كشور اجرا شود. در سال 2007اتريش و هلند نيز به طرح مناطق كم‌انتشار آلودگي هوا پيوستند. در پي موفقيت اين 4كشور از سال 2010تعداد كشورهاي اجرا‌كننده طرح به 11كشور رسيد. هم‌اكنون اين طرح در 225منطقه در حال اجراست. نكته قابل توجه آنكه در تمام اين نقاط كه با آلودگي هوا نيز روبه‌رو هستند، مناطق كم‌انتشار با 4رنگ از هم تفكيك شده‌اند و براساس رنگ‌ها(آبي، سبز، زرد و قرمز) هر خودرو مي‌تواند آزادي تردد بيشتري داشته باشد.

• آثار اجراي طرح كاهش در اروپا

كاهش چشمگير ذرات معلق كمتر از 2.5ميكرون
كاهش اكسيدهاي گوگرد و به تبع آن كاهش سرطان ريه
كاهش دوده سياه و آلاينده‌هاي ديزل با نصب فيلتر دوده

هلند
وزارت حمل ونقل هلند اين طرح را از استاندارد يورو3آغاز كرد و از سال 2010تردد خودروهاي داراي استاندارد يورو 2و قبل از آن را ممنوع كرد. در عين حال تردد خودروهاي داراي استاندارد يورو 4به بالا و برقي و هيدروژني در همه مناطق كشور آزاد اعلام شد. همچنين از سال 2013تنها اين خودروها مي‌توانستند در هلند تردد كنند.

نروژ
طرح منطقه كم‌انتشار براي 3شهر اين كشور درنظر گرفته شد و پايه اجراي آن ماليات محيط‌زيست اعلام شد. بدين‌ترتيب خودروهاي داراي استاندارد2و 3مشمول ماليات سالانه 20هزار يورو شدند. خودروهاي داراي استاندارد يورو 1، 34هزار يورو و خودروهاي فاقد استاندارد يورو نيز بايد سالانه 60هزار يورو ماليات بدهند.

اسپانيا
در شهر مادريد پس از انجام مطالعات براي اجراي طرح منطقه كاهش، از سال 2009اين طرح درخصوص تاكسي‌ها، خودروهاي سبك و سنگين انجام شد و استانداردهايي براي تردد در پايتخت درنظر گرفته شد.

سوئيس
وزارت محيط‌زيست سوئيس شهر زوريخ را به‌عنوان نخستين محور اجراي طرح منطقه كم انتشار درنظر گرفت اما مسئولان شهري در اين كشور درصدد هستند اين طرح را پس از موفقيت در اين شهر در قالب طرح ملي اجرا كنند.

اتريش
وزارت كشور اتريش قانون كاملي براي مناطق كم‌انتشار وضع كرده است. هم‌اكنون در منطقه تيرول و بزرگراه A12 طرح منطقه كم انتشار در حال اجراست. همچنين در منطقه استيرمارك اين‌طرح براي خودروهاي شخصي اجرا مي‌شود.

بلژيك
پيشنهادها و الگوهاي اجراي طرح كاهش در بروكسل و ديگر شهرهاي بزرگ بلژيك از سال 2010 آغاز شد و از 2012اين كشور با تعريف رينگ‌هاي ترددي به دسته كشورهاي اجراكننده طرح پيوست.

دانمارك
از سال 2008طرح ملي منطقه كم‌انتشار براي خودروهاي بالاي 3.5تن اجرا مي‌شود. همچنين از سال 2010خودروهاي داراي استاندارد يورو2بايد براي تردد در شهرهاي بزرگ به فيلتر DPF مجهز مي‌شدند و تنها خودروهاي شخصي داراي استاندارد يورو3در شهرها اجازه تردد داشتند.

ايتاليا
مناطق شمالي ايتاليا ازجمله لومبارديا و پيه مونت سال 2005توافقنامه‌اي امضا كردند تا در فصل زمستان و زماني كه آلودگي هوا افزايش مي‌يابد، طرح منطقه كم‌انتشار را اجرا كنند. در اين طرح تمامي وسايل نقليه كمتر از 3.5تن بايد محدوده تردد براساس 4رنگ آلايندگي را اجرا مي‌كردند. ‌ در شهر ميلان نيز طرح ‌همزمان با طرح زمستاني لوباريا اجرا شد.

سوئد
هدف اجراي منطقه كم‌انتشار در سوئد به‌عنوان پيشگام اين طرح، در نخستين گام خودروهاي سنگين بودند. تا سال 2010با اين طرح عمرخودروها حداكثر 6سال شد و خودروهاي داراي استاندارد يورو 2و پايين‌تر حق تردد ندارند. از سال 2016نيز قرار است استاندارد يورو به عدد 4و از 2020به يورو 5برسد.

آلمان
در اين كشور از سال 2009خودروهاي بالاي 9سال در قبال كمك 2500يورويي دولت از رده خارج شدند(1.9ميليون دستگاه) و عوارض اخذ شده براي خودروهاي فاقد فيلتر DPF بالا رفت. با اجراي فاز نخست اجراي اين طرح در برلين، روزهاي بيش از حد آلاينده از 38به 24روز كاهش يافت و اكسيدهاي گوگرد 10درصد كمتر شد.

انگلستان
طرح منطقه كم‌انتشار هم‌اكنون در لندن در حال اجراست. همچنين موافقتنامه مناطق كم‌انتشار براي اتوبوس‌ها‌ در نورويچ و آكسفورد منعقد و اجرا‌ شد. نخستين تحليل‌ها از اجراي اين طرح در فاصله 3‌ماه نشان داد، ذرات معلق كمتر از 2.5ميكرون 15درصد كاهش يافته است.